จุนทสูตร (อังคุตตรนิกาย > ทสกนิบาต > จตุตถปัณณาสก์ > มังคลวรรค)

จุนทสูตร  (ว่าด้วยนายจุนทกัมมารบุตร)

สมัยหนึ่ง  พระผู้มีพระภาคประทับอยู่  ณ  สวนมะม่วงของนายจุนทกัมมารบุตร (บุตรของช่างทอง)  เขตกรุงปาวา

ครั้งนั้น  นายจุนทกัมมารบุตรเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ
ถวายอภิวาทแล้วนั่ง  ณ  ที่สมควร
พระผู้มีพระภาคจึงได้ตรัสถามว่า
"จุนทะ  เธอชอบใจความสะอาดของใคร"

นายจุนทกัมมารบุตรกราบทูลว่า
"ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พวกพราหมณ์ชาวปัจฉาภูมิ  ผู้ถือน้ำเต้า  สวมพวงมาลัยสาหร่าย  บำเรอไฟ  ลงน้ำเป็นวัตร  บัญญัติความสะอาดไว้
ข้าพระองค์ชอบใจความสะอาดของพราหมณ์เหล่านั้น"

"จุนทะ  พวกพราหมณ์ชาวปัจฉาภูมิ  ผู้ถือน้ำเต้า  สวมพวงมาลัยสาหร่าย  บำเรอไฟ  ลงน้ำเป็นวัตร  บัญญัติความสะอาดไว้อย่างไร"

[ ความสะอาดของพวกพราหมณ์ ]

"ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ขอประทานวโรกาส  พวกพราหมณ์ชาวปัจฉาภูมิ  ผู้ถือน้ำเต้า  สวมพวงมาลัยสาหร่าย  บำเรอไฟ  ลงน้ำเป็นวัตร  ย่อมชักชวนสาวกทั้งหลายอย่างนี้ว่า

'มาเถิดบุรุษผู้เจริญ  ท่านควรลุกขึ้นจากที่นอนแต่เช้า  จับต้องแผ่นดิน
ถ้าไม่จับต้องแผ่นดิน  ต้องจับต้องโคมัยสด
ถ้าไม่จับต้องโคมัยสด  ต้องจับต้องหญ้าเขียวสด
ถ้าไม่จับต้องหญ้าเขียวสด  ต้องบำเรอไฟ
ถ้าไม่บำเรอไฟ  ต้องประคองอัญชลีนอบน้อมดวงอาทิตย์
ถ้าไม่ประคองอัญชลีนอบน้อมดวงอาทิตย์  ต้องลงน้ำวันละ ๓ ครั้ง'
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ
พวกพราหมณ์ชาวปัจฉาภูมิ  ผู้ถือน้ำเต้า  สวมพวงมาลัยสาหร่าย  บำเรอไฟ  ลงน้ำเป็นวัตร  บัญญัติความสะอาดไว้อย่างนี้
ข้าพระองค์ชอบใจความสะอาดของพราหมณ์เหล่านั้น"

"จุนทะ  พวกพราหมณ์ชาวปัจฉาภูมิ  ผู้ถือน้ำเต้า  สวมพวงมาลัยสาหร่าย  บำเรอไฟ  ลงน้ำเป็นวัตร  บัญญัติความสะอาดไว้เป็นอย่างหนึ่ง
ส่วนความสะอาดในอริยวินัยเป็นอีกอย่างหนึ่ง"

"ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ความสะอาดในอริยวินัยเป็นอย่างไร
ขอประทานวโรกาส  ขอพระผู้มีพระภาคโปรดแสดงธรรมที่เป็นความสะอาดในอริยวินัยแก่ข้าพระองค์ด้วยเถิด  พระพุทธเจ้าข้า"

[ ความไม่สะอาดในอริยวินัย ]

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า  "จุนทะ  ถ้าเช่นนั้นเธอจงฟัง  จงใส่ใจให้ดี  เราจักกล่าว"
นายจุนทกัมมารบุตรทูลรับสนองพระดำรัสแล้ว
พระผู้มีพระภาคจึงได้ตรัสเรื่องนี้ว่า
"จุนทะ  ความไม่สะอาดทางกาย ๓ อย่าง
ความไม่สะอาดทางวาจา ๔ อย่าง
ความไม่สะอาดทางใจ ๓ อย่าง

ความไม่สะอาดทางกาย ๓ อย่าง  เป็นอย่างไร
คือ  บุคคลบางคนในโลกนี้
๑. เป็นผู้ฆ่าสัตว์  หยาบช้า  มีมือเปื้อนเลือด  ปักใจอยู่ในการฆ่าและการทุบตี  ไม่มีความเอ็นดูในสัตว์ทั้งปวง
๒. เป็นผู้ลักทรัพย์  คือ  เป็นผู้ถือเอาทรัพย์อันเป็นอุปกรณ์เครื่องปลื้มใจของผู้อื่นซึ่งอยู่ในบ้านหรืออยู่ในป่าที่เจ้าของไม่ได้ให้  ด้วยจิตเป็นเหตุขโมย
๓. เป็นผู้ประพฤติผิดในกาม  คือ  เป็นผู้ประพฤติล่วงในสตรีที่อยู่ในปกครองของมารดา  ที่อยู่ในปกครองของบิดา  ที่อยู่ในปกครองของพี่ชายน้องชาย  ที่อยู่ในปกครองของพี่สาวน้องสาว  ที่อยู่ในปกครองของญาติ  ที่ประพฤติธรรม  มีสามี  มีกฎหมายคุ้มครอง  โดยที่สุดแม้แต่สตรีที่บุรุษสวมด้วยพวงมาลัยหมายไว้ (มีคู่หมั้น)
จุนทะ  ความไม่สะอาดทางกาย ๓ อย่าง  เป็นอย่างนี้แล

ความไม่สะอาดทางวาจา ๔ อย่าง  เป็นอย่างไร
คือ  บุคคลบางคนในโลกนี้
๑. เป็นผู้พูดเท็จ  คือ  อยู่ในสภา  อยู่ในบริษัท  อยู่ท่ามกลางหมู่ญาติ  อยู่ท่ามกลางหมู่ทหาร  หรืออยู่ท่ามกลางราชสำนัก  ถูกเขาอ้างเป็นพยานซักถามว่า  'ท่านรู้สิ่งใด  จงกล่าวสิ่งนั้น'
บุคคลนั้นไม่รู้ก็กล่าวว่า 'รู้'  หรือรู้ก็กล่าวว่า  'ไม่รู้'
ไม่เห็นก็กล่าวว่า  'เห็น'  หรือเห็นก็กล่าวว่า  'ไม่เห็น'
กล่าวเท็จทั้งที่รู้เพราะตนเป็นเหตุบ้าง  เพราะบุคคลอื่นเป็นเหตุบ้าง  เพราะเหตุคือเห็นแก่อามิสเล็กน้อยบ้าง
๒. เป็นผู้พูดส่อเสียด  คือ  ฟังความฝ่ายนี้แล้วไปบอกฝ่ายโน้นเพื่อทำลายฝ่ายนี้
หรือฟังความฝ่ายโน้นแล้วมาบอกฝ่ายนี้เพื่อทำลายฝ่ายโน้น
ยุยงคนที่สามัคคีกัน  ส่งเสริมคนที่แตกแยกกัน
ชื่นชมยินดีเพลิดเพลินต่อผู้ที่แตกแยกกัน
พูดแต่ถ้อยคำที่ก่อความแตกแยกกัน
๓. เป็นผู้พูดคำหยาบ  คือ  กล่าวแต่คำที่หยาบคาย  กล้าแข็ง  เผ็ดร้อน  หยาบคายร้ายกาจแก่ผู้อื่น  กระทบกระทั่งผู้อื่น  ใกล้ต่อความโกรธ  ไม่เป็นไปเพื่อสมาธิ
๔. เป็นผู้พูดเพ้อเจ้อ  คือ  พูดไม่ถูกเวลา  พูดคำไม่จริง  พูดไม่อิงประโยชน์  พูดไม่อิงธรรม  พูดไม่อิงวินัย  พูดคำที่ไม่มีหลักฐาน  ไม่มีที่อ้างอิง  ไม่มีที่กำหนด  ไม่ประกอบด้วยประโยชน์
จุนทะ  ความไม่สะอาดทางวาจา ๔ อย่าง  เป็นอย่างนี้แล

ความไม่สะอาดทางใจ  ๓ อย่าง  เป็นอย่างไร
คือ  บุคคลบางคนในโลกนี้
๑. เป็นผู้เพ่งเล็งอยากได้ของเขา  คือ  เพ่งเล็งอยากได้ทรัพย์อันเป็นอุปกรณ์เครื่องปลื้มใจของผู้อื่นว่า  'ทำอย่างไร  ทรัพย์อันเป็นอุปกรณ์เครื่องปลื้มใจของผู้อื่นจะพึงเป็นของเรา'
๒. เป็นผู้มีจิตพยาบาท  คือ  มีจิตคิดร้ายว่า  'ขอสัตว์เหล่านี้จงถูกฆ่า  จงถูกทำลาย  จงขาดสูญ  จงพินาศไป  หรืออย่าได้มี'
๓. เป็นมิจฉาทิฏฐิ  มีความเห็นวิปริตว่า  'ทานที่ให้แล้วไม่มีผล  ยัญที่บูชาแล้วไม่มีผล  การเซ่นสรวงไม่มีผล  ผลวิบากแห่งกรรมที่ทำดีและชั่วก็ไม่มี  โลกนี้ไม่มี  โลกหน้าไม่มี  มารดาไม่มีคุณ  บิดาไม่มีคุณ  โอปปาติกสัตว์ไม่มี  สมณพราหมณ์ผู้ประพฤติดีปฏิบัติชอบทำให้แจ้งโลกนี้และโลกหน้าด้วยปัญญาอันยิ่งเองแล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้งก็ไม่มีในโลก'
จุนทะ  ความไม่สะอาดทางใจ ๓ อย่าง  เป็นอย่างนี้แล

อกุศลกรรมบถ ๑๐ ประการนี้แลที่บุคคลประกอบแล้ว
เมื่อลุกขึ้นจากที่นอนแต่เช้าตรู่
แม้จะจับต้องแผ่นดินก็ตาม  ไม่จับต้องแผ่นดินก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดไม่ได้เลย
แม้จะจับต้องโคมัยสดก็ตาม  ไม่จับต้องโคมัยสดก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดไม่ได้
แม้จะจับต้องหญ้าเขียวสดก็ตาม  ไม่จับต้องหญ้าเขียวสดก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดไม่ได้
แม้จะบำเรอไฟก็ตาม  ไม่บำเรอไฟก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดไม่ได้
แม้จะประคองอัญชลีนอบน้อมดวงอาทิตย์ก็ตาม  ไม่ประคองอัญชลีนอบน้อมดวงอาทิตย์ก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดไม่ได้
แม้จะลงน้ำวันละ ๓ ครั้งก็ตาม  ไม่ลงน้ำวันละ ๓ ครั้งก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดไม่ได้อยู่นั่นเอง

ข้อนั้นเพราะเหตุไร
เพราะอกุศลกรรมบถ ๑๐ ประการนี้เป็นธรรมไม่สะอาด  และเป็นเหตุก่อให้เกิดความไม่สะอาด

จุนทะ  เพราะเหตุที่ประกอบด้วยอกุศลกรรมบถ ๑๐ ประการนี้  จึงปรากฏมีทั้งนรก  กำเนิดสัตว์ดิรัจฉาน  ภูมิแห่งเปรต  หรือทุคติอย่างใดอย่างหนึ่งแม้อื่น"

[ ความสะอาดในอริยวินัย ]

พระผู้มีพระภาคตรัสต่อไปว่า
"จุนทะ  ความสะอาดทางกาย ๓ อย่าง
ความสะอาดทางวาจา ๔ อย่าง
ความสะอาดทางใจ ๓ อย่าง

ความสะอาดทางกาย ๓ อย่าง  เป็นอย่างไร
คือ  บุคคลบางคนในโลกนี้
๑. เป็นผู้ละเว้นขาดจากการฆ่าสัตว์  วางทัณฑาวุธ  และศัสตราวุธ  มีความละอาย  มีความเอ็นดู  มุ่งหวังประโยชน์เกื้อกูลต่อสรรพสัตว์อยู่
๒. เป็นผู้ละเว้นขาดจากการลักทรัพย์  คือ  ไม่ถือเอาทรัพย์อันเป็นอุปกรณ์เครื่องปลื้มใจของผู้อื่นซึ่งอยู่ในบ้านหรืออยู่ในป่าที่เจ้าของไม่ได้ให้  ด้วยจิตเป็นเหตุขโมย
๓. เป็นผู้ละเว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม  คือ  ไม่เป็นผู้ประพฤติล่วงในสตรีที่อยู่ในปกครองของมารดา  ที่อยู่ในปกครองของบิดา  ที่อยู่ในปกครองของพี่ชายน้องชาย  ที่อยู่ในปกครองของพี่สาวน้องสาว  ที่อยู่ในปกครองของญาติ  ที่ประพฤติธรรม  มีสามี  มีกฎหมายคุ้มครอง  โดยที่สุดแม้สตรีที่บุรุษสวมด้วยพวงมาลัยหมายไว้
จุนทะ  ความสะอาดทางกาย ๓ อย่าง  เป็นอย่างนี้แล

ความสะอาดทางวาจา ๔ อย่าง  เป็นอย่างไร
คือ  บุคคลบางคนในโลกนี้
๑. เป็นผู้ละเว้นขาดจากการพูดเท็จ  คือ  อยู่ในสภา  อยู่ในบริษัท  อยู่ท่ามกลางหมู่ญาติ  อยู่ท่ามกลางหมู่ทหาร  หรืออยู่ท่ามกลางราชสำนัก  ถูกเขาอ้างเป็นพยานซักถามว่า  'ท่านรู้สิ่งใดจงกล่าวสิ่งนั้น'
บุคคลนั้นไม่รู้ก็กล่าวว่า  'ไม่รู้'  หรือรู้ก็กล่าวว่า  'รู้'
ไม่เห็นก็กล่าวว่า  'ไม่เห็น'  หรือเห็นก็กล่าวว่า  'เห็น'
ไม่กล่าวเท็จทั้งที่รู้เพราะตนเป็นเหตุบ้าง  เพราะบุคคลอื่นเป็นเหตุบ้าง  เพราะเหตุคือเห็นแก่อามิสเล็กน้อยบ้าง
๒. เป็นผู้ละเว้นขาดจากการพูดส่อเสียด  คือ  ฟังความฝ่ายนี้แล้วไม่ไปบอกฝ่ายโน้นเพื่อทำลายฝ่ายนี้
หรือฟังความฝ่ายโน้นแล้วไม่มาบอกฝ่ายนี้เพื่อทำลายฝ่ายโน้น
สมานคนที่แตกแยกกัน  ส่งเสริมคนที่ปรองดองกัน
ชื่นชมยินดีเพลิดเพลินต่อผู้ที่สามัคคีกัน
พูดแต่ถ้อยคำที่สร้างสรรค์ความสามัคคี
๓. เป็นผู้ละเว้นขาดจากการพูดคำหยาบ  คือ  กล่าวแต่คำที่ไม่มีโทษ  ไพเราะ  น่ารัก  จับใจ  เป็นคำของชาวเมือง  คนส่วนมากรักใคร่พอใจ
๔. เป็นผู้ละเว้นขาดจากการพูดเพ้อเจ้อ  คือ  พูดถูกเวลา  พูดคำจริง  พูดอิงประโยชน์  พูดอิงธรรม  พูดอิงวินัย  พูดคำที่มีหลักฐาน  มีที่อ้างอิง  มีที่กำหนด  ประกอบด้วยประโยชน์
จุนทะ  ความสะอาดทางวาจา ๔ อย่าง  เป็นอย่างนี้แล

ความสะอาดทางใจ ๓ อย่าง  เป็นอย่างไร
คือ  บุคคลบางคนในโลกนี้
๑. เป็นผู้ไม่เพ่งเล็งอยากได้ของเขา  คือ  ไม่เพ่งเล็งอยากได้ทรัพย์อันเป็นอุปกรณ์เครื่องปลื้มใจของผู้อื่นว่า  'ทำอย่างไร  ทรัพย์อันเป็นอุปกรณ์เครื่องปลื้มใจของผู้อื่นจะพึงเป็นของเรา'
๒. เป็นผู้มีจิตไม่พยาบาท  คือ  ไม่มีจิตคิดร้ายว่า  'ขอสัตว์เหล่านี้จงเป็นผู้ไม่มีเวร  ไม่มีจิตพยาบาท  ไม่มีทุกข์  มีสุข  รักษาตนเถิด'
๓. เป็นสัมมาทิฏฐิ  มีความเห็นไม่วิปริตว่า  'ทานที่ให้แล้วมีผล  ยัญที่บูชาแล้วมีผล  การเซ่นสรวงมีผล  ผลวิบากแห่งกรรมที่ทำดีและชั่วมี  โลกนี้มี  โลกหน้ามี  มารดามีคุณ  บิดามีคุณ  โอปปาติกสัตว์มี  สมณพราหมณ์ผู้ประพฤติดีปฏิบัติชอบทำให้แจ้งโลกนี้และโลกหน้าด้วยปัญญาอันยิ่งเองแล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้งมีอยู่ในโลก'
จุนทะ  ความสะอาดทางใจ ๓ อย่าง  เป็นอย่างนี้แล

กุศลกรรมบถ ๑๐ ประการนี้ที่บุคคลประกอบแล้ว
เมื่อลุกขึ้นจากที่นอนแต่เช้าตรู่
แม้จะจับต้องแผ่นดินก็ตาม  ไม่จับต้องแผ่นดินก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดอยู่นั่นเอง
แม้จะจับต้องโคมัยสดก็ตาม  ไม่จับต้องโคมัยสดก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดอยู่นั่นเอง
แม้จะจับต้องหญ้าเขียวสดก็ตาม  ไม่จับต้องหญ้าเขียวสดก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดอยู่นั่นเอง
แม้จะบำเรอไฟก็ตาม  ไม่บำเรอไฟก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดอยู่นั่นเอง
แม้จะประคองอัญชลีนอบน้อมดวงอาทิตย์ก็ตาม  ไม่ประคองอัญชลีนอบน้อมดวงอาทิตย์ก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดอยู่นั่นเอง
แม้จะลงน้ำวันละ ๓ ครั้งก็ตาม  ไม่ลงน้ำวันละ ๓ ครั้งก็ตาม  ก็เป็นผู้สะอาดอยู่นั่นเอง

ข้อนั้นเพราะเหตุไร
เพราะกุศลกรรมบถ ๑๐ ประการนี้เป็นธรรมสะอาด  และเป็นเหตุก่อให้เกิดความสะอาด

จุนทะ  เพราะเหตุที่ประกอบด้วยกุศลกรรมบถ ๑๐ ประการนี้  จึงปรากฏมีทั้งเทวดาและมนุษย์  หรือสุคติอย่างใดอย่างหนึ่งแม้อื่น"

เมื่อพระผู้มีพระภาคตรัสอย่างนั้นแล้ว  นายจุนทกัมมารบุตรได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคดังนี้ว่า
"ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระภาษิตของพระองค์ชัดเจนไพเราะยิ่งนัก
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  พระภาษิตของพระองค์ชัดเจนไพเราะยิ่งนัก
พระองค์ทรงประกาศธรรมแจ่มแจ้งโดยประการต่าง ๆ
เปรียบเหมือนบุคคลหงายของที่คว่ำ  เปิดของที่ปิด  บอกทางแก่ผู้หลงทาง  หรือตามประทีปในที่มืดโดยตั้งใจว่าคนมีตาดีจะเห็นรูปได้
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าพระองค์ขอถึงพระผู้มีพระภาค  พร้อมทั้งพระธรรมและพระสงฆ์เป็นสรณะ
ขอพระผู้มีพระภาคโปรดทรงจำข้าพระองค์ว่าเป็นอุบาสกผู้ถึงสรณะตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไปจนตลอดชีวิต"

จุนทสูตร  จบ

บทความที่เกี่ยวข้อง

๑. ไม่ยินดี  ไม่คัดค้าน  แต่บอกความจริง